รางวัลวิทยานิพนธ์ดีเด่น

“ความเป็นแม่เชิงเทคโน : การประกอบสร้างเชิงภววิทยาของความเป็นแม่” 

             โดย ปาณิภา สุขสม

    ปริญญาศิลปศาสตรดุษฎีบัณฑิต สาขาวิชาสังคมวิทยาและมานุษยวิทยา ภาควิชาสังคมวิทยาและมานุษยวิทยา คณะรัฐศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย 

อาจารย์ที่ปรึกษา : รองศาสตราจารย์ ดร.จักรกริช สังขมณี

คำเชิดชูผลงานวิทยานิพนธ์ดีเด่น

ความก้าวหน้าของเทคโนโลยีมีส่วนสำคัญต่อการประกอบสร้าง “ความเป็นแม่” (motherhood) ของมนุษย์ให้มีลักษณะซับซ้อนมากขึ้น ทั้งนี้เพื่อตอบสนองต่อสภาวะทางสังคมที่เปลี่ยนแปลงไปทั้งในมิติของความสัมพันธ์ทางสังคม ชุมชน เครือญาติ มิติทางกายภาพของการทำงานและการใช้ชีวิต ลักษณะทางชีวภาพของมนุษย์ ตลอดจนการให้คุณค่าทางวัฒนธรรมต่อสถาบันครอบครัว บทบาทเชิงเพศ และความเป็นแม่ที่ไม่เคยหยุดนิ่ง สภาวะที่เปลี่ยนแปลงไปเหล่านี้เรียกร้องกรอบแนวคิดและวิธีการใหม่ๆ ที่ไม่จำกัดแต่เป็นเพียงการประกอบสร้างความหมายในเชิงสังคม หากแต่รวมไปถึงภววิทยาหรือการประกอบสร้างโลกของความเป็นแม่ที่คร่อมข้ามความเป็นมนุษย์-วัตถุ-สัญญะ-สังคมด้วย 

       วิทยานิพนธ์ “ความเป็นแม่เชิงเทคโน” ของ ปาณิภา สุขสม สำรวจบทบาทของเทคโนโลยีในกระบวนการสร้างความเป็นแม่ โดยการเฝ้าติดตามปฏิบัติการของการทำงานร่วมกันระหว่างมนุษย์กับเทคโนโลยีในรูปแบบต่างๆ ซึ่งส่งผลให้ความเป็นแม่ก้าวข้ามภววิทยาของความเป็นมนุษย์ออกไป วิทยานิพนธ์นำเสนอเครื่องมือเชิงวิเคราะห์แบบใหม่ผ่านมุมมองแบบหลังมนุษยนิยม และทฤษฎีเครือข่าย-ผู้กระทำ ตลอดจนพัฒนาวิธีวิทยาที่ผู้เขียนเรียกว่า “มาตุพันธุ์วรรณาเชิงเทคโน” (techno-maternography) เพื่อทำความเข้าใจความเป็นแม่ที่ถูกสร้างขึ้นโดยมีผู้กระทำที่เป็นมนุษย์ วัตถุ เทคโนโลยี และเครือข่ายที่หลากหลายเข้ามาร่วมปฏิบัติการร่วมกันอย่างใกล้ชิด  

           ในแง่ของวิธีวิทยา วิทยานิพนธ์ชิ้นนี้ทำความเข้าใจเทคโนโลยีเชิงภววิทยาที่ประกอบสร้างความเป็นแม่ใน 3 เครือข่าย ซึ่งได้แก่ 1) ภววิทยาเชิงพื้นที่ (spatial ontology) ของความเป็นแม่เชิงเทคโน ผ่านการศึกษาติดตามกระบวนการของการปฏิบัติงาน เครื่องมือ และเทคโนโลยีเพื่อการเจริญพันธุ์ที่เกิดขึ้นในพื้นที่ของคลินิกและพื้นที่พิเศษอย่างห้องปฏิบัติการทางวิทยาศาสตร์การแพทย์  2) ภววิทยาเชิงวัตถุ (material ontology) ของความเป็นแม่เชิงเทคโน ผ่านการศึกษาปฏิบัติการเชิงวัตถุภาวะแนวใหม่ (new materialsim) ของอุปกรณ์และเทคโนโลยีสำหรับเลี้ยงดูลูกที่ใช้ในชีวิตประจำวัน และ 3) ภววิทยาเชิงเครือข่าย (network ontology) ของความเป็นแม่เชิงเทคโน โดยการฝังตัวและการสังเกตอย่างมีส่วนร่วมในเครือข่ายสนับสนุนความเป็นแม่ในรูปแบบและมิติต่างๆ เพื่อดูการไหลเวียนของข้อมูลเชิงเทคนิค ประสบการณ์ของปัจเจก และการสร้างความเข้าใจต่อความเป็นแม่ที่เกิดขึ้นในชุมชน

        วิทยานิพนธ์ได้สะท้อนให้เห็นถึงการประกอบสร้างโลกแบบใหม่ของเพศสภาวะ การให้คุณค่ากับความเป็นมนุษย์ พลวัตของครอบครัว ตลอดจนเครือข่ายทางวัตถุ-สัญญะ-สังคมที่เข้ามาปรับเปลี่ยนและร่วมนิยามความเป็นแม่ ความเป็นแม่ที่เคยถูกกำกับโดยมนุษย์ และดำเนินไปภายใต้กรอบทาง “วัฒนธรรม” ในแบบเดิมอาจจะไม่ใช่ข้อเสนอที่ตายตัวอีกต่อไป วิทยานิพนธ์ได้ชี้ให้เห็นความสำคัญของ “วัฒนธรรมเทคโน” (technoculture) ที่เข้ามาเกี่ยวข้องในการสร้างความเป็นแม่ และส่งผลให้ความเป็นแม่มีความสัมพัทธ์ในเชิงภววิทยา  ตลอดจนเปิดสร้างความเป็นไปได้ใหม่ๆ ให้กับการทำความเข้าใจอนาคตของมนุษย์ที่เชื่อมโยงอย่างแยกไม่ออกกับสภาวะการเจริญพันธุ์และการเลี้ยงดู